Czym jest emalia - rys historyczny

Emalia (fr.émail, dawniej: szmelc, smalc) – sproszkowane szkło: mieszanina minerałów (piasek, kreda, glina) oraz topników (boraks) z dodatkiem pigmentów, które naniesione na metalowe podłoże i stopione w temperaturze ok. 800–900 ºC tworzy szklistą powłokę.

Temperatura topnienia metalu, na który będzie nanoszona powłoka musi być wyższa niż emalii oraz musi mieć współczynnik rozszerzalności cieplnej zbliżony do współczynnika emalii.

Metal musi być odpowiednio opracowany poprzez wykonanie w różny sposób komórek i zagłębień, które wypełni się emalią. Następnie dokładnie się go oczyszcza, gdyż zabrudzenia i pozostałości kurzu mogą spowodować odpryśnięcie emalii. Sproszkowaną emalię miesza się z wodą, nanosi na metal i wypala. Następnym etapem jest powolne schnięcie wyrobu i polerowanie.

Jest to chyba jedna z najstarszych metod zdobniczych na świecie, już starożytni Egipcjanie zdobili nią medaliony i drogocenną biżuterię, była to jedna z najcenniejszych technik inkrustowania: medali, pater, broni w Chinach oraz średniowiecznej Europie.
Prawdopodobnie pierwsza prawdziwa emalia została wykonana przez Mykeńczyków na Cyprze. Pierścienie, znalezione w grobowcu koło Starego Pafos, mają oczka z cienkiego drutu, zwane cloisons, pokryte emalią.

W historii emalierstwa powstały liczne sposoby zdobienia tą techniką, m.in.:

emalia komórkowa (przegródkowa, fr. cloisonné) – rysunek tworzy się na podłożu z przylutowanych pionowo cienkich blaszanych listewek. W efekcie powstają komórki, ograniczone ściankami blaszek, które wypełnia się różnymi kolorami. Odmiana ta była popularna w Bizancjum.

• emalia węgierska (drutowa, siedmiogrodzka) – podobna do komórkowej, ale tutaj rysunek tworzy się z odpowiednio powyginanego drutu. Pola wypełnia się tylko do połowy wysokości, w efekcie czego druciane przegródki lekko wystają ponad powierzchnię emalii. Ten typ emalii powstał w XIV wieku, był bardzo popularny na terenie Siedmiogrodu od XV do XVII wieku (stąd jego nazwa).

• emalia żłobkowa (rowkowa, fr.champlevé) – komórki nie są tworzone na powierzchni metalu, ale są w nim wycinane w głąb. Emalia ta była popularna w XII I XIII wieku, a głównymi ośrodkami jej produkcji były warsztaty w Limoges, nad Mozą i Renem.

• emalia limuzyńska (malarska) – metal pokrywany jest warstwą nieprzejrzystej, zazwyczaj ciemnej emalii i wypalany. Na taki podkład nakładano rysunek inną emalią, często przejrzystą i o różnej grubości. Uzyskiwano efekty bardziej malarskie.

Emalię służącą do ochrony żelaznych naczyń wynaleziono dopiero w XVIII wieku. Pierwszy był szwedzki chemik Sven Rinmann, który około roku 1782 przeprowadzał wiele znaczących prób ochrony żelaza przez pokrywanie emalią. W roku 1799 Anglik Samuel Sandy Hickling opatentował swoją metodę ochrony metalowych naczyń szklistą warstwą.

Dzisiaj emaliowanie naczyń czy wanien, polega na nanoszeniu obrobionych, łatwo topliwych szkieł na metalowy podkład, a następnie wypalaniu, dzięki czemu wytwarzana jest na metalu cienka, nieprzejrzysta, szklana powłoka. Jest ona wytrzymała, odporna na ścieranie, zarysowania, zniekształcenia, kwasy i substancje chemiczne. Przez długi czas zachowa swój pierwotny wygląd, jeżeli będzie się ją myć wodą z dodatkiem delikatnych środków czyszczących, nie powodujących zarysowań powierzchni (mleczka, żele).

Nie należy stosować do mycia emaliowanych naczyń żadnych druciaków, oraz środków zawierających proszki ścierne. Należy pamiętać, że podobnie jak przed wiekami, emalia jest wrażliwa na uderzenia.